Анъанавий ўзбек санъати турларидан бири бўлган қизиқчилик санъати бугунги кунда ўзининг янги босқич пиллапояларига қадам қўйиб бормоқда. Янги қизиқчилик санъати намуналарининг яратилаётганлиги ва элу юртга манзур бўлаётганлиги бунга яққол мисол бўла олади. Қизиқчилик қадимги санъат турларидан бири бўлиб, ҳозирги даврга қадар сайқалланиб, такомиллашиб келган. Қизиқчилар ўз ижоднамуналарида асосан сўзга, унинг сеҳрига таяниб келишган. Айтилганбир оғиз сўзлари орқали одамларни сеҳрлашган, уларнинг юзларигамайин табассум улашишган. Қизиқчиларни халқ доимо севиб тинглаган, ардоқлаган. Юсуфжон қизиқ Шакаржонов, Муҳиддин қизиқ Дарвешов, Охунжон қизиқ, Рустам Ҳамроқулов, Ҳожибой Тожибоев сингари устоз қизиқчилар даврага чиққанда, ҳали бирон оғиз сўз демасларидан олдин халқ беихтиёр кула бошлаган, уларни кўрибоқ юзларига ним табассум югурган. Устоз қизиқчилар сўз қадрини, сўз сеҳрини, сўз қудратини яхши англашган, уни ҳуда-беҳуда, ноўрин ишлатишмаган. Фольклор ва улуғ боболаримиз асарларидан ҳам унумли фойдаланишган.

Бугунги кунда Худойберди Зиёдов, Абдулла Акбаров, Соҳиб Мамасолиев каби қизиқчиларимиз, “Ҳандалак”, “Қаҳқаҳа”, “Мирза”, “Шўрданак” сингари гуруҳлар устозлари қолдириб кетган қизиқчилик мактаби анъаналарини давом эттириб келишмоқда.

Лекин қизиқчилик санъатини бачканаликка айлантириб юборган, сўз маъносини чуқур англаб етмаган баъзи бир қизиқчилар учраб турибдики, дилингни хуфтон қилади. Мисол учун Ўзбекистонда хизмат кўрсатган таниқли артист  қайсидир бир концертда  булбул сўзида оид чегарадан чиққан сўзларни айтиб ўтди. Қизиқчи томонидан айтилган сўзларни айнан келтирамиз: “Гул ҳидига ҳушим йўқ, булбул билан ишим йўқ. Албатта, булбул билан иши бўлмайди-да, чунки ҳали эрга тегмаган” ёки ўйинқароқ қўшиқчи қизимиз Манзурани кулги остига олади: “Ўзбегимнинг қизиман, сариқ соч булбулиман”. Қизиқчининг айтишича, булбулнинг сариғи бўлмас экан, сочли булбулни ҳам умуман кўрмаган экан. Қизиқчимиз бу гапларни залда ўтирган аёллар олдида қайта-қайта айтади, ҳолбуки залда онахонлар, турмушга чиқмаган қизлар ҳам талайгина эди. Қизиқчимиз уларни “кўрмаган” бўлсалар керак. Айтган мазкур сўзлари орқали қизиқчи, назаримизда, булбул сўзининг кўпроқ салбий маънода қўлланишига олиб келдики, эндиликда ушбу сўзни ишлатсангиз, айримлар гўё сиз бемаъни бир сўз ишлатаётгандек юзингизга масхаромуз қарашади,. Ахир, булбул адабиётимизда неча асрлардан бери ошиқ рамзи бўлиб келмаганми! Маъшуқа гул рамзида келса, ошиқ булбул сифатида ифодаланган. Буюк боболаримиз ўзларининг пурҳикмат ғазалларида булбул сўзига жуда кўплаб мурожаатэтишган. Хусусан, ғазал мулкининг султони Мир Алишер Навоий ўзининг бир шоҳбайтида:

Булбул киби хушгўй Навоийни қилиб хор,

Ул гулни кўрунг жониби бадбўй тутуптур.

дейди, яъниким ул гулни кўринг, булбулдай хушгўй Навоийни хор қилиб, бадбўй томон кетибди, ёки:

Эй Навоий, учти булбуллар хазонга боғгин,

Мен қанотсиз қуш масаллик айлаб афғон қолмишам.

Яъники, эй Навоий, хазон пайтида булбуллар боғдан учиб кетишди. Мен эса қанотсиз қуш каби нолаю фарёд айлаб қолавердим.

Бундай ажойиб санъат намуналари Бобур бобомиз ижодида ҳам қўлланилган:

Сен гулсену, мен ҳақир булбулдурмен,

Сен шуъласен, ул шуълаға қулдурмен.

Нисбат йўқ деб ижтиноб айламаким.

Шоҳмен элға, вале сенга қулдурмен.

Улуғ боболаримиз шунчалик улуғлаган ушбу сўзни нега энди биз қандайдир савиясиз қизиқчиларнинг гапига кириб нотўғри маънода тушунишимиз керак. Наҳотки, савиямиз шунчалик даражага тушиб кетган бўлса.

Афсуски, бундай хунук ҳолатлар ёш қизиқчиларимизда ҳам учтраётганлиги одамни ўйлантириб қўяди: қизиқчилигимиз келажаги нима бўлар экан? Янги йил арафасида Ўзбекистон Миллий университети Маданият саройида бўлиб ўтган “Кулдиринг” шоусида кўплаб қизиқчиларимиз иштирок этишди. Мени ёш, умидли қизиқчиларимиздан бири Аваз Охуннинг чиқиши ўзига тортди. Тайёрлаган репертуари орқали унинг истеъдодли эканлигини билиб олиш қийин эмас. Аммо у қўллаган баъзи бир сўзлар одамни ўйлантирди. Ёш қизиқчимиз айтган мана бу сўзларини келтириб ўтишни лозим топдим: “Ҳадисда шундай дейилган: Бешикдан то қабргача илм изла. Тўғри гап экан, мактабда тўққиз йил, коллежда уч йил, институтда тўрт йил, яна икки йил, ундан сўнг аспирантура, докторантура, номзодлик, фан доктори, профессор, академик бўлгунча одам ўлиб кетар экан …” Бу бизнинг илм-фанимизга бўлган ҳурматсизлик эмасми?! Илмни ҳақорат қилмай туриб ҳам, одамларни кулдириш мумкин-ку, ахир!Майли, бунга ҳам чидаш мумкиндир, аммо кейинги гаплари қуюшқондан чиқиб кетди. Аваз Охун буюк бобомиз Навоийнинг бир шоҳбайтини келтирди:

Ким сенга бир ҳарф ўргатмиш ранж ила,

Айламоқ осон эрмас, унинг ҳаққин минг ганж ила.

Сўнгра қизиқчи қўли билан “пул” қистир-қистир” ишорасини қилиб “Навоий бобомиз бундан минг йиллар олдин “сессия”да шунақа бўлишини олдиндан билган” деди. Бу сўзи орқали ёш қизиқчи томошабинни кулдирибгина қолмай, ўзининг “юксак савияли эканлигини”, математика фанидан “5” га ўқиганини ҳам “исботлаб қўйди”. Яқиндагина улуғ бобомиз таваллудининг 570 йиллигини кенг нишонладик. Худо хоҳласа 1000 ёшга киришларига яна 430 йил керак экан. Бу қизиқчидаги билимнинг ошиб кетганлигиданми ёки … Одамлар йиғлаб тинглаган, унга доимо риоя этиб келинган шоҳбайтни бир ондаёқ ер билан битта қилса одамга алам қилар экан. Ундан кўра циркда томоша кўрсатганида кўпроқ одамларни кулдирган бўларди.

Саҳна бу муқаддас даргоҳ, унда оғиздан чиққан ҳар қандай сўзни айтиб бўлмайди, бир куни сўзнинг уволи тутади. Қизиқчиман, одамларни кулдираман деб чегарадан чиқмаслик, ота-боболаримизнинг меросини оёқ ости қилмаслик зарур. Балки мен қизиқчиларни қаттиқ танқид қилиб юборгандирман, аммо шуни ҳам ёдда тутиш лозимки, ҳақиқат аччиқ бўлади. Қилинган танқидлар орқали ютуқларга эришилади, камчиликлар бартараф этилади. Ўзини англаган ҳар бир одам ўзига тегишли хулосалар чиқаради. Асл ниятимиз ҳам шу: неча-неча асрлардан буён давом этиб келаётган қизиқчилик мактабимиз анъаналарини шараф билан давом эттириш ҳам фарз, ҳам қарздир.

Давронбек    Орипов

ЎзМУ журналистика факулътети талабаси