ЎҒИЛ

- Ҳа, болам, нима гап? Нега йиғлаяпсан?

- Бобожон, - Умиджон баттар йиғлашга тушди. - Менга ҳам велосипед олиб беринг... Азимнинг дадаси бугун чиройли велосипед олиб келди. Ошнам боғчадан миниб кетди... Бобожон...

- Хўп, болам. Хўп.

Ота набирасининг бошини силади. Бағрига олиб, юпатди:

- Пул бўлсин, албатта олиб бераман. Ошнангникидан ҳам зўридан олиб бераман.

- Ростданми?! Қачон?!

Умиджоннинг кўзларида қувонч жилва қилди.

- Қўлимга пул тушиши билан, болам...

Лекин бу орада Меҳри буви тўсатдан вафот этди-ю, ота марака-маросимлар билан бўлиб, набирасининг орзусини амалга оширишга на вақт, на имкон топди.

Умиджон ҳам мактабга боргач, бу ҳақда бошқа сўз очмади.

Йиллар ўтди. Ота Умиджонга, Умиджон эса бобосига суяниб қолди.

Тўғри, икки-уч ой деганда онаси келиб турар, Умиджонни, ўғлим, дея яхши гаплар айтиб эркалаган бўлар, лекин кечда йиғлай-йиғлай қайтиб кетарди.

Умиджон улғайди. Савдо коллежини тамомлаб келгач, бобоси очиб берган кичикроқ дўконини кенгайтириб, фирмага айлантирди. Орадан икки йил ўтмай "Нексия" олди ва унга биринчи бўлиб бобосини ўтқазди. Бобосини Самарқанд, Бухоро, Тошкент қилиб айлантириб келди...

Кўп азият, мусибат, келишмовчиликларнинг илдизи - етишмовчиликда эканини Умиджон аллақачон тушуниб етган, инсоннинг инсонлиги меҳр-оқибатда эканини ҳам биларди. Шу боис ҳар ҳафта онасидан бозор-ўчар қилиб хабар оладиган бўлди.

Шундай келишган, топармон-тутармон, чиройли муомалали фарзанди борлигини кўрган икки ўгай ўғил ҳам, ўгай ота ҳам онасига нисбатан муносабатни ўзгартиришди. Умиджонни ҳам келганида очиқ чеҳра билан кутиб оладиган бўлишди. Онасининг ғам чўккан кўзларида бахтиёрлик, хотиржамлик жилвалана бошлади.

Бугун Умиджон дўконга кечроқ келди. Бобосининг тоби қочгандай туюлганди, анча вақт ёнидан кетгиси келмай гаплашиб ўтирди. Бобосининг:

- Сен энди ишингга бор, болам, мен яхшиман, - деганидан сўнггина дуо олиб, йўлга чиқди.

Сотувчилар аллақачон савдони бошлашган, ўриндиқда синфдоши Азимжон кутиб ўтирган экан.

- Э, ошна, бормисан? - деди Умиджон қучоқлашиб сўрашар экан. - Кўринмай кетдинг. Ҳалиям шаҳардамисан?

- Зиёдуллони эслайсанми? Фан номзоди бўлибди, - деди Азимжон. - Мен шунинг учун келувдим. Шаҳарнинг қоқ марказидаги "Само" ресторанида зиёфат беряпти. Барча синфдошларни айтиш менга топширилган. Қишлоқни айланиб, таклифномаларни тарқатиб чиқдим. Мана бу сеники, - деди Азимжон таклифномани узатар экан.

- Яхши. Албатта бораман.

Ўша куни Умиджон ишга барвақтроқ келди.

- Ҳа, ошна, - дея кириб келди Азимжон. - Кутиб қолмадингми? Кетдик. Етгунимизча вақт ҳам бўлиб қолади. Яна... совға ҳам олишимиз керак.

Умиджон машинани юргизиб, катта йўлга чиққанида, ёмғир томчилай бошлади. Бекатдан ўтаётганида эса ҳассали кишининг "тўхта" ишорасини қилганини кўриб қолди. Бу пайтда ёмғир тезлашган, у киши эса қилт этмай турарди.

- Умид, дадангга ўхшайди, - деди Азимжон. - Сени таниди чоғи.

- Қўйсанг-чи, мени яқин-орада кўрмаган. Мен ҳам олисдан бир-икки марта кузатганман, холос.

- Нега ҳасса тутиб олибди?

- Ҳайронман.

- Лекин дадамнинг айтишларича, болалари бемеҳр чиққанмиш...

- Катта ўғли Насимни кунда кўчада маст юрганини кўраман. Лекин Салими тузук чиққан кўринади - нонвойга шогирд экан...

Шу пайт Умиджон машина ойнасидан отасининг йиқилиб тушганини, ўрнидан туролмаётганини кўрди-да, негадир хўрлиги келди. Машинани орқага қайтарди.

- Нима гап? Кечикамиз ахир, - деди Азимжон йўлга қараб.

- Ҳечқиси йўқ, улгурамиз, - деди Умиджон. - Кўз олдимда  лойга беланиб ётса, қандай кўз юмиб кетаман?

Умиджон машинадан тушиб, дадасини ўрнидан турғазди-да, машинага чиқарди.

- Кам бўлма, болам. Кам бўлма.

- Қаерга кетяпсиз? - сўради Азимжон.

- Кўз дўхтирига. Шаҳарга. Операция қилдиришим керак. Гаплашилганига анча бўлди. Лекин пул чатоқ бўлиб... Бугун таваккал бораверай-чи. Болалар ўзидан ортмайди. Қаричилик ёмон. Болаларнинг кўзига хунук кўринар экансан.

Азимжон бир-икки аччиқ гап қилмоқчи эди, Умиджоннинг кўнглига ботиши мумкинлигини ўйлаб, чурқ этмади.

- Раҳмат, болаларим, мени вилоят шифохонасига, Анваржон деган дўхтирнинг олдига ташлаб қўйсанглар бўлди. Чунки аввал бир кўзим эди, ҳозир иккинчиси ҳам кўрмай қоляпти.

- Яхши, отахон.

Шифохонага етиб келишганида Маъмур ота ухлаб қолган экан.

- Ота, туринг. Шифохонага келдингиз, - деди Азимжон.

- Ие, ҳа, раҳмат, раҳмат.

Умиджон отаси айтган кўз дўхтирини топди ва операция учун кетадиган дори-дармонлар учун харажатларни тўлади.

- Отага аввалроқ эътибор керак эди, - деди дўхтир. - Мана энди, ўнг кўзи ҳам хиралашибди. Сиз ўғилларимисиз? Аввал онангиз билан келгандилар, шекилли.

Қандай айтсин? У мени дунёга келтирган-у, лекин оталик қилмаган. Умри давомида, болам, деб бирор марта кўргани ҳам келмаган, ҳатто ҳозир ҳам ўғли эканлигимни билмайдиган отам десинми? Бахтсиз болалигимга сабабчи бўлган бемеҳр ота шу деб атасинми?

Бундай қилолмайди. Шунинг учун дўхтирнинг саволларига, ҳа, деб қўяқолди.

Маъмур ота хонага жойлашгач, Умиджон егуликлар келтириб, ҳамширага тайинлади-да, дўхтирдан операция пулини билиб, дўстларини табриклаш учун зиёфатга йўл олди...

Операция эртага деган куни Маъмур ота кун бўйи дераза олдига ўтириб йўл қаради. Дўхтир киргач:

- Анваржон, уйдагилар келишмаяпти. Операцияга эса пул керак, - деди.

- Ие, нега ундай дейсиз? Ўғлингиз барча харажатларни тўлаб кетган. Эртага келади. Хавотир олманг.

- Ўғлим?!

- Ҳа, ахир ўша куни сизни олиб келган келган йигит-да! - деди дўхтир отанинг елкасига қўлини қўйиб. - Ажойиб ўғил тарбиялабсиз. Одоби ҳам, муомаласи ҳам ўзига ярашган. Исми Умиджон экан.

- А?! Умиджон...

Унинг кўз олдида йигирма беш йил аввалги воқеа гавдаланди. Кайф ҳолда уйга кириб келганида, важоҳатидан қалтираётган хотинини тепиб юборганини, онасининг додлашидан қўрқиб кетиб чинқириб йиғлаётган икки ёшли ўғилчасини даст кўтариб, ҳовлига отиб юборганини эслади. Ўшанда Умиджон гулхона панжарасига бориб урилиб, овози чиқмай қолган, вой болам, дея фарёд кўтарган хотинига ҳам қарамай уйга кириб, ухлаб қолганди...

Шу куни нима бўлган, нима иш қилган - билмайди.  Хотинини ҳам, боласини ҳам қайтиб кўрмади...

Энди эса... отасидан зарра меҳр кўрмаган ўғил мурувват кўрсатяпти. Лоақал бирор марта қўлига олганида ҳам, бир оғиз ширин сўз айтиб эркалаганида ҳам, майли эди...

Афсус. Хом сут эмган банда. Хотиним ёмон деб, ичкиликка берилиб, фарзандидан тониб, яхши кун кўрдими? Суйиб олган хотини қариган чоғида кўчага чиқариб ташламаяпти, холос. Ўғиллари-чи? Қанчалар эркалаб ўстирди-я уларни... Еб-ичишдан қисгани йўқ. Ҳамма нарсани муҳайё қилди.

Энди эса хасталаниб қолган чоғида, сен кимсан, дейишмаяпти. Худойим ҳам билиб кўзимдан нурни олган кўринади. Аслида бу кунларни кўргандан кўра, ўлиб кетганим ҳам афзал эмасми?

Маъмур ота туни билан ухлолмади. Умри давомида бирор ҳайрли иш қилмаганидан ва ҳаёти хатолик билан ўтганидан афсусланди.

Эртасига операциядан чиққан отани Умиджон кутиб олди.

- Яхшимисиз? - деди Умиджон отанинг қўлидан тутиб.

- Умиджонмисан?

- Ҳа.

У ўғлининг шундай кўркам, бамаъни йигит бўлиб камолга етганидан кўнгли тўлган бўлса-да, бунда унинг зарра ҳиссаси йўқлигидан ўзини кечиролмади.

- Умиджон, мени кечир. Кўзим кўр бўлган экан. Олдингда гуноҳкорман, - деди ота ўринга чўзилар экан. -Лекин мени кечирмасанг ҳам хафа бўлмайман. Қадрига етмаган нарсангнинг касрига учрайсан, дейишади.  Онангни, сени, оиламнинг қадрига етмадим. Ўзим ҳам қадр топмадим.

Умиджон бор журъатини йиғиб:

- Дада, - деди. - Ўзингизни койиманг. Ўтган иш ўтди. Хатоингизни тушунганингизнинг ўзи катта гап.

- Раҳмат, болам. Сендан ўла-ўлгунимча миннатдорман. Кам бўлма, камлик кўрма. Олдингда қарздорман.

- Ундай деманг... Мана энди менинг ҳам отам бор. Шунинг ўзи етади. Икки кундан кейин рухсат беришар экан. Сизни ўзим олиб кетаман...

Умиджон меҳр-оқибати, одамийлиги билан ота ва фарзанд ўртасида узилган ришталарни боғлаганди...