Биз ҳар куни кўпчилик билан сўзлашамиз. Ўз хоҳиш-истакларимизни сўз орқали ифода этамиз. Биргина сўз билан дўстлашиш мумкин, бир сўз билан эса ўзимизга душман орттиришимиз ҳеч нарса эмас. Демак Сўз қудратли экан. Чунки бутун олам биргина “Бўл” деган бўздан бунёд бўлган.

Оламни идрок қилган инсон Сўзни идрок қилади. Сўзни идрок қилиб оламни янада теранроқ англайди. Сўзнинг илдизига етган киши дунёнинг тагига етгандек баҳра топади. Инсоният тарихи сўзлар қисматида яшириниб ётар экан. Қуйида бизни ҳайратга соладиган сўзларнинг айримлари ҳақида, уларнинг ажаб тақдирлари борасида сўз юритмоқчимиз.

Илк яралган инсоннинг биринчи сўзи нима экан деб баъзан ўйлаб қоласан киши. Хаёлга келган илк сўз шу бўлди: у тошни тошга уриб чақ этган товушни эшитгану чақ дея овоз чиқариб ўзининг илк сўзини айтган. Тошни тошга чаққан, кейинроқ тош билан данак чаққан, ёнғоқ чаққан, боласига ҳам чақ! деб буюрган. Бора-бора тошдан ўт чиқариб уни ҳам чақ деди. Кўкда чақэтиб ёнган олов ҳам чақ бўлдию, унинг номини кейинчалик чақмоқ, чақин деб атади.

Тош бир-бирига урилганда учган ери чақа. Тошга қоқилганнинг оёқ бармоғи чақа. Кўп гапирганнинг тили чақа...

Тош майдалаб чақа деган инсон учун ҳамма майда нарсалар чақа бўлди. Шу боис пулни майдалаб чақа деди. Майда боласини  бола-чақа деди. Энг майдаси чақалоқ бўлди.

Тараққиёт инсонга ақл ва заковат берди. Заковатли инсон тош чақишни қўйиб гап чақишга ўтди. Тошдан учқун чиқарган бўлса, гапдан ўт чиқарди. Гап чақувчининг оти ҳам чақдан узоқ кетмади. Уни чақимчи, чақмачақар дедилар. Чақимчининг ниши илону чаённинг заҳарли тишидан оғриқли ва хатарли. Шунга ўхшатибми, ари, чаёну илоннинг наштар уришини ҳам бесабабчақиш демаганлар...

Тобаки сўзининг қисмати ҳам ажойиб. Тоб ўзак сўзнинг қизитиш, куйдириш маъноларидан келиб чиққан, тоба (ясси қозонча. Биз уни това, тава деймиз), тобланиш, обу тоб, тобига келтириш каби сўзлар кўп. Тобаки деб тобада пиширилган ёки умуман қовурилган таомга айтилади. Ток баргига қийма ўраб товада тайёрланган дўлма ҳам таваки дейилади. Хуллас,тобаки деган сўз сафарга чиқиб, Россияга борди ва ўрис бўлиб қайтди. Бу сўз Мелибой Миша, Сафарбой Саша, Эргашбой Эрик бўлиб қайтгани каби Тобаки деган номини Табака қилиб келди. Тобада пишган таом экани эсидан чиқди ва қовурилган жўжага айланди. Биз ҳам ўз боламизни танимай Табака деб чақирадиган бўлдик...

Бошга сочилгани соч, уни чоч ҳам деймиз ва кўп  деган маънода ҳам ишлатамиз. Соч толасидек кўп нарса чоч  бўлади. Неки тўкилиб ётса тўкин, сочилиб ётса сочин. Шу сабабдан мўл-кўлликни тўкин-сочинлик дейдилар.

Сочдан пастда, бошнинг пешини, яъни олди томонини пешона деймиз. Пешонадаги ажинлар хатга ўхшайди. Ижодкор халқ бу чизиқларни қисмат ёзуви деб тасаввур қилган ва тақдирга тан берганда, пешонада борини кўрамиз, деган. Ажинлар баъзан умр йўлларига ҳам ўхшатилади. Шунга ўхшаш ҳолат русларда ҳам бор экан. Ажабо! Руслар пешонани чело, инсон умрини век дейдилар. Человек дегани пешонага битилган умр экан...

Тил уммонга ўхшайди. Уммон тубидаги дурлар инсонни қанчалик ўзига тортса, тилдаги сўзлар ҳам инсонни ўзига шунчалик махлиё қилиб қўяди. Зариф инсон сўз қадрига етади. Сўзнинг мағзини чақиб, туб илдизини қидиради. Юқорида ҳам таъкидладик: сўзда тарих ётибди. Тарихни яхши билиш келажак фаровонлиги учун асқотади.

Ҳусан МАҚСУД

тайёрлади.