Ғалати...

Китобга ошнолик эртакдан бошланиб, йиллар ўтавергани, пешонангга тушган ажинлар қати кўпаявергани сайин қайта-қайта болаликни, эртакни соғинаверар экансан...

Содда эртакнинг кучи

Ёз оқшомлари сомон сувоқ супада ака-укалар онамизнинг бир томонида, опам ва синглим иккинчи томонда ёшимизга қараб тизилишиб ётамиз. Уйқуга кетгунимизча навбатма-навбат катталар эртак айтишади, бир муддат ҳамма истакларинг ижобат бўладиган сеҳрли эртаклар олами барчамизни бор қайғу-ғами, қувончи билан ўз оғушига сингдириб  олади.

Кенжатой укамнинг кўзи илинганидан фойдаланиб, онамнинг иссиқ қучоғига кираман, негадир менинг кўзларим  юмилишига юлдузлар жимири йўл қўймайди. Вой-бу, бунчалик кўп бўлмаса улар? Осмоннинг қайсидир буржидаги юлдуз чақиндек кўк бағрига из солиб сўнади. Менинг эса уйқим келавермайди. Онамга тинчлик бермайман:

— Она, сиз ҳам эртак айтиб беринг, уйқим келмаяпти.

— Мен эртак билмайман-да, болажоним.

— Чўпоннинг бир бурда нони ҳақидаги эртагингиз-чи?

— Уни неча марта айтиб берганман-ку.

— Тағин айтиб беринг.

Онамиз ноилож эртак бошлайди:

«Қадим ўтган замонда бир қурумсоқ бой ва унинг топганига шукр қиладиган чўпони бўлган экан. Қурумсоқ бой чўпон йигитга хизмат ҳақи учун суви қочган бир парча нон бераркан, шуям яхши-да, ҳарна бори, болам. У замонларни биз кўрдик, илоё яратган эгам сизларга қўрсатмасин. Э-э, оғир кунлар эди ўзиям... Бечора чўпон куни ўтганига қувониб нонни авайлабгина ер, келаси кунга ҳам асраб қўяркан.

Бир куни эшак устида қўйларни қўрага ҳайдаб келаётганида қўйнидаги нони тушиб қолибди. Кун ботиб қолган эмасми, излай-излай йўқотган нонини тополмабди.

— Ҳай, майли, эртага топиб оларман, — ўзича сўзланибди чўпон.

Нон тушган жойга таёғини қадаб кетибди, эртасига келиб қараса, худонинг қудрати билан таёғи бор-бўйича тиллага айланиб қолганмиш... Нонни хор қилмаган одам кам бўлмайди.

Энди ўзимча мулоҳаза юритиб кўрсам, бу қисқагина эртакда катта ҳикмат бор экан. Очкўзлик, баднафслик, худбинлик, таъмагирлик каби иллатлар инсонни нафс домига тортар, камсуқумлик, меҳнати билан топганига ризолик орзу-ниятларига етказар экан. Шу хусусда ўтмиш алломаларимиздан бири шундай ёзган:

Ҳақиқат аҳликим, чекти бу олам ичра меҳнатни,

Ўшал меҳнат ила охир топар жоҳ ила давлатни.

«Бобомнинг китоби»

Набирамга атаб харид қилганим — эртак китобини варақлаб ўтиргандим, укаси билан ниманингдир устида талашиб қочган етти яшар Нигина хонамга кириб келди. У бир муддат менга ҳайрат билан тикилиб, ҳозиргина ёқа бўғишганини ҳам унутганича укасини чорлади:

— Мирон, бу ёққа қара, бобомиз бола бўлиб қолибди.

— Қани, қани, — ҳовлиқ­қанича келди беш ёшли Ми­рон­шоҳ. У менга синчков назарини ташлади, афтидан нуқсимдан болалик белгиларини излади, тополмади шекилли, опасига таъна қилди. —  Нега ёлғон гапирасан, бобомиз бобо-ку.

— Кўрмаяпсанми, эртак ўқияптилар, эртак — болалар китоби.

Набирамнинг ўз китобини таниганидан, қалбида илм олишга рағбат борлигидан севиндим.

Маънавий устун

Бу воқеа менга илк бор китоб ўқишни, унга меҳр қўйишни ўргатган устозимни эсимга солди...

Салби момо болаликдаги устозимиз эди. Кейинчалик у киши билан бирга ишлаш ҳам каминага насиб қилди. Момо ёши етмишдан ошганда ҳам кўзойнак тақиб, тинимсиз китоб титкиларди, биронтамизнинг қўлимиздаги янги китобга кўзи тушса, албатта, олиб мутолаа қиларди.

— Илм ва китоб эгизак тушунча, қанча кўп ўқилса, шунча кўп англанади, — дерди у киши «кекса одамга китоб ўқиш нега керак», қаби­лида ҳайрон қолганимизни кўрганида.

Бу одати билан гуёки бизга илмнинг сўнгги йўқлигидан сабоқ бергандек бўларди. Умрининг олтмиш баҳорини жажжи ўғил-қизларни илм бўс­тонига етаклашга бағиш­лаган устоз вафот этганида таъзияга келганларни кузатарканман, беихтиёр қишлоғимиз тағин бир маънавий устунидан ажралганини ҳис қилдим. Ёши Салби момоникидан анча катталар ҳам у киши ҳақида:

— Жойи жаннатда бўлгур бизга алифбони ўргатганди, — деб бир-бирига хотираларини пичирлашарди.

Муаллимимнинг ҳаёт йўли­дан англаганим — билим бойлик экан, олинадиган ва бериладиган бойлик, унга ўзингдан ўзга ҳеч ким эгалик қилолмас, фақат амал қилинмаган, ўзга­лар­дан қизғанилган илм шамолга совурилган хасдек бў­ларкан. Шу боис илм олишнинг, илмга интилишнинг эрта-кечи бўлмас, уни бойитганинг, бировларга илинганинг сайин товланиб, ранг очаверар, жозибадорлик кучи ортиб бораверар экан.

Абдунаби АБДИЕВ