*МИЛЛИЙ ҚАДРИЯТЛАРИМИЗ – БЕҚИЁС БОЙЛИГИМИЗ
Ёр-ёр қўшиқлари ҳақида

Қиз узатар кечаси айтиладиган «ёр-ёр» жанри, «ёр-ёр» қўшиқлари бизнинг замонамизда ҳам айтилиб, янги-янги мазмун, образлар билан бойиб бормоқда.
Ёр-ёр қўшиқларининг образлар тизими ниҳоятда ўзига хос. Уларда ота-она образлари ҳам ҳаётий воқеалар, таъсирчан иборалар, мазмундор мисралар билан гавдалантирилган. Уларни алоҳида таҳлилга тортиш фольклоршунослигимиз учун кўплаб янги, жиддий илмий хулосалар бериши аниқ.
«Ёр-ёр» қўшиқларида, кўпроқ уйидан кетаётган келиннинг ота-онаси ҳақидаги тасаввур ва фикрлари, янги ҳаёт олдида ота-онанинг қадру қиммати, обрў ва эътибори ўзига хос тарзда талқин қилинади. Уларда ота-она меҳрининг беқиёслиги, муҳаббатининг тенгсизлиги ифодаланганини кўришимиз мумкин.
Пайғамбарнинг қизини 
Ким кўрибди, ёр-ёр.
Ота-она меҳрига 
Ким тўйибди, ёр-ёр.
Ота-онанинг фарзандига берадиган меҳри чексиз, шунинг учун ҳам бу меҳрнинг қиёси йўқ, у тенгсиздир. Ота уйидан узоқлашаётган қиз, эндиликда келинлик сингари сирли ва номаълум тақдир томон кетаётган фарзанд ёш нуқтаи назаридан ҳали кичкина. Шунинг учун ҳам у ота-она меҳрига тўйган эмас. Аслида, бу мисралар замирида келиннинг безовта кўнглига тасалли оҳангларининг мавжудлигини қайд этиш жоиз. Ота-она меҳрига ҳеч ким тўйган эмас. Демак, бу тақдирнинг ҳукми. Унга итоат қилиш инсоний бурч. Аслида бу халқимизнинг қадим-қадимлардан буён давом этиб келаётган миллий-маънавий қадриятларидан бирининг ўзига хос тарздаги намоён бўлиш шаклидир. Қолаверса, келин ота-она уйидан ўзи хоҳлаб, уларнинг меҳрига тўйганидан кетаётгани йўқ, балки, ҳаётий қонуниятлар, инсоний бурч уни шунга мажбур этмоқда. Қўшиқда айни шу туйғулар ифодаланаётган бўлса ажаб эмас.
Ёр-ёрларда хавотир ва ҳадик ичида турган ота-оналарнинг ўзлари-да қўллаб-қувватлашга муҳтожлиги ҳам эътиборга олинган. Уларга руҳий-маънавий мададни бошқа оила аъзолари, қариндош-уруғлар, дўст-биродарлар бериши мумкин. Бироқ, янги узатилган қизнинг ҳолати, руҳияти улар учун энг ишончли белги ва бебаҳо мададдир. Шунга кўра ёр-ёрларда келиннинг ўз уйига очиқ чеҳра ва кулиб турган юз билан бориши махсус таъкидланади.
Ота-онанг уйига-я,
Кулиб боргин, ёр-ёр.
Кексаларнинг ҳурматини
Қилиб боргин, ёр-ёр.
Кулиб-бориш ифодаси тасодифан қўлланган эмас, одатда, ҳаётдан мамнунлик, кундалик турмушдан розилик, ички хотиржамликкина кулиб туришга асос беради.
Қуйидаги ёр-ёр ҳам ота-онанинг каттароқ ёшда эканлигига ишора қилади.
Жон синглим, жоним синглим,
Омонда бўл, ёр-ёр.
Ота-онанг уйидан
Хабарда бўл, ёр-ёр.
Ота-она фарзанд учун қанчалик қайғурса, фарзанд ҳам ота-она олдида ўз бурчини, масъулиятини шу даражада теран англайди. Қуйидаги ёр-ёрнинг фарзанд тилидар ифода этилиши бежиз эмас.
Ота-онам ҳузуридан
Мен кетарман, ёр-ёр.
Жудоликнинг ҳасратини
Мен ютарман, ёр-ёр.
Келин ота-она ҳузуридан кетиб, айрилиқдан, соғинчдан қайғурса-да, лекин ота-онасини қайғудан озод қилмоқда. Қандай қайғудан?
Айролиқда эранлар
Мадад бўлғай, ёр-ёр.
Ота-онам қайғудар
Озод бўлғай, ёр-ёр.
Маълумки, фарзанд вояга ета бошласа, ота-онанинг қайғуси, ташвиши ҳам купаяверади.
Айниқса, қиз бола вояга етганда, ота-она уни муносиб оилага узатиш, ўзининг тенги билан бахтли яшаб, юзлари ёруғ бўлишини ўйлаб қайғура бошлашади. Яхши қиз, ота-она насиҳатларига қулоқ солиб, ҳаётда адашмай, ибо билан, ҳаё билан янги остонага қадам қўяркан, ота-она бир ташвишдан, катта ўйдан, қайғудан халос бўлиши аниқ. Халқимиз бежизга ҳам, юзинг ёруғ бўлсин деб дуо қилишмайди.
Ёр-ёрларда ота образи етакчи кўринишларни эгаллайди. Халқ орасида «Ота рози-Худо рози» деган мақолнинг пайдо бўлиши бежизга эмас. 
Жоним отам, жон отам,
Дуо қилинг, ёр-ёр.
Бир Худога ёлвориб,
Сано қилинг, ёр-ёр.
Отагинам уйида
Бир гул эдим, ёр-ёр.
Уйимизнинг тўрида 
Булбул эдим, ёр-ёр.
Ота учун фарзанднинг ҳар бири алоҳида қадру қимматга эга. Унга ўғил ҳам, қиз ҳам бирдек азиз ва мўътабар. Шунга қарамай, «ёр-ёр»ларда отанинг ўз қизига нисбатан айрича, таъбир жоиз бўлса, ўзбекона меҳр-муҳаббати алоҳида тилга олинади:
Қора қўйнинг изидан
Қўзи кетди, ёр-ёр.
Отагинам уйингдан
Қизинг кетди, ёр-ёр.
Бу ерда фақат поэтик маъно эмас, балки шу маънони юзага чиқараётган ифода ҳам ўзига хосдир.
Ёр-ёрларда узатилаётган қизнинг отаси билан боғлиқ ҳолатлар тасвири асосий ўринни эгаллайди. Шунга қарамай уларда ҳаётнинг даҳшатли ҳақиқатлари ҳам барча лирик жанрларда бўлгани сингари бутун кўлами билан акс этган. Жумладан, уларда бўлажак келиннинг отасизлиги ўзига хос фожиа сифатида талқин этилади.
Анов тоғнинг устига
Қўй келибди, ёр-ёр.
Отаси йўқ синглимга
Тўй келибди, ёр-ёр.
Мумкин бўлмаган ишларнинг амалга оширилишини ўйлаш, ҳатто шунга ҳаракат қилиш фольклорнинг кўплаб жанрларда кузатиладиган холат. Ёр-ёрларда ҳам бу холат мавжуд. Келин бўлаётган қизнинг ўксик кўнглида ота дийдори, шундай бахтли дамларда отанинг иштироки интиқлик билан кутиладиган дамлардир. Қуйидаги мисраларда шу туйғулар муҳрланган:
Бориб айтинг, жаброил,
Бекларига, ёр-ёр.
Отасини юборсин
Тўйларига, ёр-ёр.
Ота-она дуоси, ҳеч бўлмаганда уларнинг руҳи бундай дамларда мадад булиши мумкин. Қўшиқларда шу руҳнинг устуворлигини кузатиш мумкин.
Ўртоқлари ичида,
Баҳосизим ёр-ёр.
Тенгқурлари ичида,
Отасизим, ёр-ёр.